امروز خواندن کتاب « توپ های ماه اوت » نوشته باربارا تاکمن ترجمه محمد قائد منتشره نشر ماهی را تمام کردم. نویسنده برای نوشتن این کتاب در سال ١۹۶٣ جایزه پولیتزر ( جایزه ای برای بهترین روزنامه نگار ) گرفت. در ابتدای یادداشت مترجم کتاب آمده است :”جنگ جهانی اول از پاره‌ای جنبه‌ها واقعه ای یگانه در تاریخ جهان است. به قرن بیستم شکل داد و نتایجش همچنان بر دنیای ما سایه افکنده است. طولانی‌ترین نبود. پیش تر جنگ های سی ساله در همان منطقه اروپا در گرفته بود. جنگ جهانی بعدی دو سال بیشتر به درازا کشید و تلفات انسانی مستقیماً آن سه تا پنج برابر جنگ پیشین بود.پسوند «جهانی» را همان سال‌ها به کار بردند، اما تا جنگ ۱۹۳۹ – ۱۹۴۵ نبردهای ۱۹۱۴ – ۱۹۱۸ را «جنگ بزرگ» می‌خواندند. به سه قاره کشید و ارتش های چهار قاره در آن جنگیدند. مرکز جهان همچنان اروپا بود، فاصله بین مسکو تا لندن و پاریس و برلن. اما با فرو ریختن حصارهای دنیای قدیم، بر تمام جهان اثرگذاشت و ایالات متحد را وارد صحنه سیاست و رقابت جهانی کرد.نقطه عطفی شد در خشم دنیای قدیم (ختم هم در معنی پایان و هم با توجه به بار سوگوارانه رایج در فارسی). سال های پیش از شروع آن جنگ را غربیان «دوره زیبا» یا روزگار خوش می‌خوانند: رفاه و شادی برای اقلیت دارا و ادامه قناعتِ شیوه زندگی سنتی در میان کمتر برخورداران. جنگ بزرگ به روابط طبقاتی رایج قرن نوزدهم پایان داد. دودمان های شاهی همراه با تلقی الهی از سلطنت فئودالیسم و امتیازهای اشرافی به تاریخ پیوستند. سیاست از تالارهای قدرت به خیابان آمد و فکر انقلاب از آرمانی رویایی تبدیل به برنامه شد. اریک هابزبام صاحب‌نظر انگلیسی، قرن بیستم را «قرن کوتاه» می خواند که به عقیده او با ۱۹۱۴ شروع شد و با ۱۹۸۹ و تخریب دیوار برلین پایان یافت.”

بنظرم رسید که جای نوشتن کتابی شبیه این راجع به جنگ هشت ساله عراق و ایران خالی است، و البته بعید بنظر می رسد بردی به وسعت دانش و تجربه و امکانات مشابه نویسنده را برای نوشتن چنین کتابی را در ایران داشته باشیم. آنچه این کتاب را برجسته می کند بهره گیری وسیع و دقیق نویسنده از اسناد مرتبط با این جنگ است که توسط بازیگران اصلی و ناظران آن درحین جنگ ( خاطرات روزنوشت ) یا پس از آن نوشته شده است و بطرزی هوشمندانه با یکدیگر مقابله و در ساختن روایتی داستانی و مستند و روان ارائه شده است بگونه ای که خواننده بدون احساس خستگی و کسالت به ادامه خواندن و پیگیری ماجرای جنگ ترغیب می کند و بعضاً اورا همراه با صحنه جنگ می کند!همچنانکه از نام کتاب هویداست محتوای کتاب فقط به روایت وقایع جنگ در ماه اوت، یعنی همان یک ماه ابتدای جنگ از جنگی چهارساله، اختصاص دارد، چرا که نویسنده براین نظر است همین یک ماه بود که نقشی تعیین کننده در مسیر جنگ و زمینگیر کردن قوای متجاوز و اشغالگر آلمان داشت، و با زمینگیر شدن آلمان در خاک بلژیک و فرانسه بود که جنگ به درازا کشید، و سرانجام به شکست آلمان و متحدانش ختم شد.جالب اینکه جنگ طلبان آلمان با تکیه بر قدرت صنعتی و نظامی شان تصورشان این بود که حداکثر ظرف دو تا چهار ماه پیروز جنگ خواهند بود و به آرزوی سلطه خود بر اروپا تحقق خواهند بخشید، وبا این تصور جنگ را شروع کردند و به تجاوز به خاک بلژیک و فرانسه دست زدند اما حساب مقاومت جانانه از سوی نیروهای نظامی و مردمی کشورهای اشغال شده و ورود کشورهای دیگر همچون انگلیس و روسیه و سرانجام آمریکا را درحمایت از ایندو کشور نکرده بودند، و این حاکی از این است که اگر کشوری جنگ را با بهانه یا بی بهانه شروع کند، پایانش برایش قابل محاسبه و پیش بینی نیست چون محاسبه همه عوامل و بازیگرانی که پس از شروع جنگ وارد صحنه می شوند، بهیچوجه قابل پیش بینی و محاسبه نیست، و از اینرو آلمان که تصور می کرد ظرف دو تا چهار ماه پیروز میدان جنگ می شد گرفتار جنگی چهار ساله با خسارات انسانی و مادی بسیار و شکستی مصیبت بار شد اما جالب اینکه از این تجربه گرانبار عبرت نگرفت و سه دهه بعد دست به جنگی ویرانگر دیگر زند و بازهم گرفتار جنگی شش ساله و شکستی وحشتناک شد!برای ما به عنوان یک ایرانی همواره این سئوال مطرح است که چرا گرفتار جنگی هشت ساله از شهریور ١٣۵۹ الی مرداد ١٣۶٧ شدیم؟

بنظرم با خواندن این کتاب درخواهیم یافت که شروع جنگ با تصوری مشابه تصور جنگ طلبان آلمانی ها توسط صدام انجام شد. تصور وی این بود با تجاور به خاک ایران حداکثر ظرف دو تا چهارماه می تواند استان خوزستان و بخشی از سرزمین غرب ایران را اشغال کند و به سلطه خود برمنطقه و رهبری جهان عرب مهر تایید زند! اما هیچ تصوری از مقاومت جانانه نیروهای نظامی و مردمی ایران و نقش رهبری انقلابی امام خمینی در بسیج مردمی برای مقابله با اشغالگران را نداشت، و اینگونه بود که درهمان ماه اول در زمین های اشغالی زمینگیر شد، و در دام جنگی هشت ساله، عراق و ایران را گرفتار ساخت. البته در اینکه چرا این جنگ هشت سال طول کشید، و اینکه آیا رهبران ایران در مقاطعی و از جمله پس از فتح خرمشهر یا فتح فاو می توانستند از طریق مصالحه به جنگ پایان دهند، حرف و حدیث بسیار گفته شده و می شود، و طبعاً از همه اینها می توان به عنوان ورزشی فکری برای عبرت آموزی از گذشته نام برد، اما واقعیت جنگ همان بوده است که اتفاق افتاده و بازیگران بدان وجه تاریخی بخشیده اند. خواندن این کتاب بمن آموخت که خیلی نمی توان به اینگونه بحث ها ارزش داد و دل سپرد چراکه وقتی جنگی را جنگ طلب دیوانه ای با تصوری موهوم شروع می کند آنچنان بازیگران و عواملی را وارد بازی جنگ می کند که دیگر زمان سرانجام آن قابل کنترل و محاسبه نیست و می تواند سالها بطول انجامد و جنگ عراق و ایران نیز خارج از این مقوله نبوده است. آنچه بنظرم اهمیت دارد بیاموزیم جنگ تجاوزکارانه و اشغال سرزمین کشوری دیگر هیچگاه پیروزی برای متجاوز در پی نداشته است، درعین حال باید بگونه ای با همسایگان و کشورهای دیگر روابط برقرار کنیم که گرفتار جنگی ناخواسته نشویم، چراکه جنگ در هرصورت جز خسارات انسانی و مادی فراوان در پی ندارد، هرچند که مقابله با متجاوز و دفاع واجب است، و مشروعیت جنگ هشت ساله ما در همین دفاع از سرزمین و تمامیت ارضی کشور نهفته و مقبولیت کامل دارد، و باید برهمه آنانی که دراین دفاع میهنی شرکت و ایثار کردند، به ویژه شهیدان و جانبازان و آزادگان سلام و درود فرستاد و نام و یاد آنانرا پاس و گرامی داشت.

دوستان همدوره دانشگاه ازمن خواستند بمناسبت فرارسیدن چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی خاطره ای از دوران دانشگاهم در قبل از پیروزی انقلاب بنویسم. طبعا پس از گذشت بیش از چهل سال حافظه من نتواند همه اجزای یک خاطره و افرادی را که در آفرینش آن نقش داشتند، بخوبی بازسازی و بیاد آورد و از اینرو از دوستان همدل و همراه آنروزگار خواستارم که مرا مدد رسانند و با توضیحات خود دراین باره به تکمیل و تتمیم این خاطره بپردازند

تابستان داغ و پر شور و انقلابی ۵٧ تمام شده بود و دانشجویان برای شروع ترم تحصیلی در روزآغازین مهرماه به دانشگاه بازگشته بودند. هنوز ساعتی از دیدار و احوالپرسی جمع های دانشجوئی نگذشته بود که جمعیتی در مقابل دانشکده علوم شکل گرفت و زمزمه اینکه باید کاری انقلابی کرد. در کتابخانه دانشکده علوم تابلوی بزرگی از عکس شاه و شهبانو بود. جمعیت بطور خودجوش بطرف کتابخانه دانشکده براه افتاد و یکراست بسراغ این تابلو رفت. تابلو را از جا کنده و بسر دست گرفتیم و بطرف درب دانشکده حرکت کردیم و در مقابل درب دانشکده به زمین کوبیدیم و هرکس لگدی نثار آن می کرد و تابلو شکسته و پاره شد و انقلابیون مهر خود را بر شروع سال تحصیلی و در واقع بر دانشگاه زدند و زین پس محیط دانشگاه به تسخیر نیروهای فعال مذهبی درآمد و هرگاه می خواستند می توانستند برنامه یا تظاهراتی را براه اندازند، و دیگر گارد دانشگاه هم چندان مداخله و قدرت نمائی نداشت تا اینکه در اوایل آبانماه تصمیم به تحصن در غذاخوری دانشگاه گرفته شد و درآن مصاحبه امام خمینی با لوموند توسط من و محمد افکانه ( باهنر بعدی) خوانده شد. یادش بخیر و جاوید، در تحصن بودیم که شهید نیلفروش زاده مرا صدا زد و متن مصاحبه را به من داد و گفت اینرا بخوان و لابد دلیل انتخابش صدای بلند من بود که منهم آنرا با افکانه هماهنگ و خواندیم. در عصر هنگام آنروز بود که غذاخوری به محاصره نیروهای ویژه ضد شورش درآمد و نارنجک های اشک آور بود که بدرون غذاخوری انداخته شد و ما بناچار باید از آن فضای بسته بهر شکل ممکن خود را خود را نجات و آنجا را ترک می کردیم! یادم می آید که من از طریق پنجره ای که برای فرار شکسته شده بود، خودم را از ارتفاعی حدود یک و نیم متربه پائین انداختم و به طرف زمین ورزش پشت غذاخوری حرکت کردم اما خود را درمیان دالانی از نیروهای ضد شورش یافتم که با باطوم بر سر و روی و کمر و…ما افراد درحال فرار می کوبیدند. بهرشکلی بود از این مخمصه خود را رهانیدم و چون حال و وضعی خوبی نداشتم با موتور خود را به خوابگاه پیش دوستان رساندم. فردای آنروز تعطیلی دانشگاه اعلام شد و دانشجویان کم کم راهی خانه و کاشانه شان شدند و من نیز به خانه رفتم. خدایش بیامرزد مادرم را که متوجه شد حال چندان مساعدی ندارم و جریان را پرسید و منهم ماجرا را تعریف کردم. او به اصرار لباسم را در آورد و جای باطوم های فراوانی که خورده بودم و جایش در بدنم سیاه شده بود، دید و به مداوا پرداخت، و من تا بازشدن دانشگاه پس از پیروزی انقلاب دیگر به دانشگاه سرهم نزدم.

برای اینکه فضای دانشگاه را در روزهای اغازین ترم تحصیلی سال ۵٧ تا تعطیلی آبانماه بازنمائی شود بیاد می آورم در همان روزی که تابلوی عکس شاه و شهبانو لت و پار شد، در دیوار مقابل دری ورودی دانشکده علوم کاغذ نوشته بلندی چسبانده شد که بر روی آن دوآیه قرآنی از سوره بروج به خط زیبای سید مرتضی مبلغ نوشته شده بود و دنیای از معنا و فضای آنروزها را بازتاب می داد و مدتها این نوشته بر دیوار دانشکده علوم باقی بود. آن نوشته در برگیرنده این دوآیه بود :

وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ ﴿۸﴾ الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ ﴿۹﴾

و بر آنان عیبى نگرفته بودند جز اینکه به خداى ارجمند ستوده ایمان آورده بودند (۸)همان [خدایى] که فرمانروایى آسمانها و زمین از آن اوست و خدا[ست که] بر هر چیزى گواه است (۹)

١) ” سیاست آمریکا از ابتدای انقلاب این بود که ایران را گرفتار تحریم شورای امنیت کند. در راستای این سیاست، هم در قضیه گروگانگیری و هم در قضیه ایران و عراق تلاش خود را کرد، اما موفق نشد. از ابتدای مذاکرات هسته ای نیز می گفت ایران باید به شورای امنیت بیاید و آژانس انرژی اتمی نمی تواند با ایران کار کند. البته ما چند سال به کارمان ادامه دادیم، بدون اینکه شورای امنیت درگیر شود. در سال ٢٠٠۴ آمریکائی ها نامه ای را بین اعضای شورای امنیت پخش کردند که دلایل خود را مبنی بر اینکه چرا باید پرونده ایران به شورای امنیت بیاید، مطرح کردند. یکی از همین دلایل این بود که آژانس به هیچوجه نمی تواند قانوناً برنامه هسته ای ایران را متوقف کند، اما شورا این صلاحیت را دارد. علت اینکه ما می خواستیم پرونده هسته ای به شورا نرود، تنها نگرانی از تحریم نبود، بلکه می خواستیم کسی مجوز این را نداشته باشد که برنامه های هسته ای ما را غیرقانونی اعلام کند. درهر صورت ارسال این نامه ( اشاره به نامه ای دارد که ظریف در زمان جنگ برای پذیرش قطعنامه ۵٩٨ و پایان جنگ به دبیرکل سازمان ملل متحد نوشته است )، به مذاق آنها خوش نیامد…سه هفته بعد از کا.گ. ب شوروی هیئتی را به ایران اعزام کرده بودند. به طرف مذاکره شان می گویند که نمایندگی نیویورک به شما خیانت کرده است، زیرا ما به نماینده شما گفته بودیم که در مقابل قطعنامه دوم مقاومت می کنیم ولی آنها این نامه ( اشاره به نامه قبول قطعنامه ) را نوشتند.

یعنی کا.گ.ب مستقیم با مقامات ایرانی ارتباط برقرار می کند؟

کا.گ.ب هیئت رسمی به ایران فرستاد و در یک ملاقات رسمی مطلبی را که ١٨٠ درجه خلاف واقع بود مطرح کردند.

احتمالاً برای تضعیف هیئت ایرانی این عمل رخ داد؟

بله. برای تضعیف تیمی که واقعاً کارآمد بود. تیمی که توانست قطعنامه مطابق با فصل هفت را یک سال متوقف کند. آنچه که باعث شد ما قطعنامه ۵٩٨ را بپذیریم، کار سیاسی نبود. کار سیاسی برای ما دستاویزی را فراهم کرد تا زمانی که از نظر نظامی، نیاز ما اسباب پذیرش قطعنامه ۵٩٨ شد. شوروی می خواست این تیم را از بین ببرد. بنابراین سه هفته بعد به ایران آمدند تا این دروغ بزرگ را مطرح کنند. ما برای اثبات این موضوع مطالب فراوانی نوشتیم. متاسفانه این مسائل در کشور ما به راحتی اشاعه می یابد؛ یعنی زمان آقای ولایتی، یک سرویس خارجی می دانست که اگر عکس یکی از سفرا را با یک خانم مونتاژ کند و بفرستد، می تواند آینده اورا نابود کند.زمانی که ما نقاط ضعف خود را کاملاً نشان می دهیم، آنها نیز از آن سوء استفاده می کنند. ” ( کتاب آقای سفیر، صص ٨٣-٨۶ )

٢) این بخشی از روایت محسن صفایی فراهانی است در مورد سفر تیم ملی فوتبال ایران به آمریکا در سال هفتاد و نه برای بازی دوستانه با آمریکا که در آخرین شماره اندیشه پویا منتشر شده: « کم‌تر از یک هفته به تاریخ انجام سفر تیم ملی فوتبال ایران به آمریکا مانده بود. از دفتر رییس‌جمهور با من تماس گرفتند. آن سوی خط آقای رییس‌جمهور بود. او با اشاره به سفر قریب‌الوقوع تیم ملی ایران به آمریکا گفت: بهتر است این سفر لغو شود. من هم گفتم: این سفر قابل لغو شدن از سوی ما نیست. یادآور شدم که برای انجام این سفر قرارداد بسته‌ایم و این قرارداد روند خود را زیر نظر شما و مقامات ارشد دولتی در وزارت خارجه و وزارت اطلاعات طی کرده است. رئیس‌جمهور گفت: اما الان نظر بر این است که این بازی انجام نشود بخصوص به این دلیل که ممکن است شما در این بازی ببازید و به اعتقاد برخی، این باخت می‌تواند حلاوت برد ایران در جام جهانی برابر آمریکا را از بین ببرد. آقای خاتمی گفت که منتقدان می‌گویند چه‌بسا آمریکایی‌ها برای باخت ما زمینه‌چینی کنند. من هم پاسخ دادم :‌ برد و باخت در فوتبال طبیعی است اما هیچ تیمی برای باخت به میدان نمی‌رود و تیم ملی بازی خودش را خواهد کرد و تمام تلاش کادر فنی تیم ملی و بازیکنان برای تکرار برد در برابر آمریکا است. آقای رییس‌جمهور از من پرسید: آیا شما مطمئنید که تیم ملی در این بازی برنده خواهد شد؟ گفتم : نه تنها من بلکه هیچ‌کس در فوتبال نمی‌تواند چنین تضمینی را بدهد اما من مطمئنم که بچه‌ها تمام تلاش خود را خواهند کرد؛ در نهایت هم گفتم: اگر می‌خواهید این سفر را لغو کنیم لغو قرارداد را از طریق وزارت خارجه اعلام کنید و من زیر بار اعلام لغو سفر نخواهم رفت…….کاروان تیم ملی ایران به شهر لس‌آنجلس وارد شد.

قرار بود در ورزشگاه معروف رزبال که فینال جام جهانی ١٩٩۴ در آن برگزار شده بود به مصاف آمریکا برویم. چیزی از استقرار تیم در هتل نگذشته بود که با مسئله غریبی مواجه شدم. اطلاع دادند که فردی که خود را یکی از ایرانیان مقیم آمریکا معرفی می‌کند، با اتاق بازیکنان تیم ملی، منصور پورحیدری سرمربی تیم ملی و جلال طالبی سرپرست تیم تماس گرفته و از آن‌ها خواسته با تیم آمریکا بازی نکنند. آن فرد به اعضای تیم ملی گفته بود که من حاضرم چندبرابر مبلغی که شما قرار است از آمریکایی‌ها برای این دیدار بگیرید به شما بدهم تا شما وارد این بازی نشوید. منصور پورحیدری سرمربی تیم ملی این مسئله را به من اطلاع داد. او به آن فرد گفته بود که این مسایل به بازیکنان و کادر فنی تیم ربطی ندارد و رییس فدراسیون فوتبال در این سفر تیم را همراهی می‌کند و مسوولیت تیم با اوست. به دنبال این اتفاق دستور دادم هیچ تلفنی به اتاق بچه‌های تیم وصل نشود. گفتم که اگر خانواده بچه‌ها از ایران تماس گرفتند هم این موضوع با من هماهنگ شود. ساعتی بعد آن آقا که خودش را موسوی معرفی می‌کرد به اتاق من تلفن کرد. خود را یکی از علاقه‌مندان ایران و جمهوری اسلامی معرفی می‌کرد. می‌گفت اطلاع دارد که اتفاقات بدی در انتظار تیم ملی ایران در این بازی است. اعلام آمادگی می‌کرد مبلغ یک تا دومیلیون دلار به ما بپردازد تا به مصاف آمریکا نرویم. به او هم گفتم این کار ممکن نیست و این تصمیم در رده‌های بالای مدیریتی در ایران گرفته شده و لغو دیدار، دلبخواهی نیست و بهتر است مزاحم تیم ملی نشود. اما آقای موسوی دست‌بردار نبود. مرتب تاکید می‌کرد که وضعیت بدی در انتظار شماست. می‌گفت که من هم خسارت آمریکایی‌ها را می‌دهم و هم به شما پول پرداخت می‌کنم. این تماس‌ها باز هم تکرار شد.

هرچه به روز بازی نزدیک می‌شدیم مزاحمت‌ها شدت هم پیدا می‌کرد. فرد مزاحم در ساعت‌های مختلف شب، حتی دیروقت مثلا ساعت سه نیمه شب با من تماس می‌گرفت. کارمان به ناسزاگویی کشید. او می‌گفت شما بی‌غیرتید و حمیت ملی ندارید. می‌گفت که آمده‌اید اینجا تا به آمریکایی‌ها ببازید! ادعای مذهبی بودن می‌کرد و معتقد بود انجام این بازی به جهان اسلام ضرر می‌زند. می‌گفت که انجام این بازی یعنی مراوده کردن با شیطان بزرگ. در ادامه کار به تهدید جانی کشید و گفت : آقای صفایی شما یا به تهران نمی‌رسی یا اگر برسی پای پلکان هواپیما بازداشت خواهی شد. من هم به او گفتم : این تصمیم در سطوح بالای کشور گرفته شده و بهتر است شما به مزاحمت‌هایتان خاتمه دهید.»
او در ادامه نوشته است : «همان شب که تهدیدها آغاز شد، آقای نژادحسینیان هم با من تماس گرفت. گفت که قرار است در تبلیغات کنار زمین بازی،‌ مشروبات الکلی تبلیغ شود و به همین دلیل باید بازی لغو شود. من به آقای نژادحسینیان گفتم که از این موضوع بی‌اطلاعم اما فکر نمی‌کنم در این مورد بتوانیم برای آن‌ها تعیین تکلیف کنیم زیرا وقتی تیم کشتی آن‌ها به ایران می‌آید ما برای تبلیغات دور زمین با آن‌ها مشورت نمی‌کنیم. بعد هم اضافه کردم که در جام جهانی هم بازی کردیم و در کنار زمین چنین تبلیغاتی وجود داشت اما این موضوع ربطی به ما نداشت. آقای نژادحسینیان خواست که به طرف آمریکایی در این مورد تذکر دهم. به ایشان گفتم که ما در لس‌آنجلس مشکلات مهم‌تری داریم. گفتم که فردی مزاحم اعضای تیم و من شده و می‌خواهد در قبال پرداخت پول ما را از بازی منصرف کند و بهتر است فکری برای این موضوع بکنید و نگران تبلیغات کنار زمین نباشید. در همین‌حال به‌یک باره آمریکایی‌ها اقدامات امنیتی برای تیم ملی را افزایش دادند. طبقه بالا و پایین محل استقرار تیم ملی را تخلیه کرده بودند و تعداد گارد حفاظتی و ماشین‌های اسکورت افزایش یافته بود. حدس زدم تلفن‌های ما را شنود کرده و متوجه تهدید‌ها شده‌اند. »

٣) در خرداد ماه سال ٧٨ من به همراه شش نفر از فعالان مطبوعاتی به سرپرستی مرحوم بورقانی سفری به آمریکا ( نیوریورک و واشنگتن ) داشتیم. در واشنگتن یک نفر از دفتر حفاطت منافع جمهوری اسلامی ایران در جلسات و دیدارها همراه ما بود، و چون فکر می کرد جمع ما در پی تنش زدایی بین ایران و آمریکا و هموار کردن راه روابط بین دوکشور است مرتب به ما می گفت مبادا شما از خط کلی انقلاب و امام فاصله بگیرید و دنبال روابط با آمریکا باشید! وقتی در مورد سابقه این فرد پرس و جو کردیم معلوم شد که حدود سه دهه است که درآمریکا اقامت داشته و شهروند آمریکا شده است! جالب اینکه برای من یک برنامه سخنرانی در مرکز اسلامی مریلند گذاشته بودند، پس از سخنرانی، روحانی که امام جماعت آن مرکز بود، عین همین سخنان را به من گفت و تاکید کرد مبادا فریب آمریکائی ها را بخورید! بعداً که در مورد این روحانی پرس و جو کردم معلوم شد از شاگردان مدرسه آقای مصباح یزدی بوده که برای ادامه تحصیلات به کانادا اعزام شده و پس از چند سال از کانادا همراه با چند نفر دیگر به آمریکا آمده و در پی کوبیدن میخ اسلام در سرزمین آمریکا هستند و از اینرو گرین کارت هم دریافت داشته اند، و بر من معلوم شد که چرا امثال ایشان باید از سیاست تنش زدایی خاتمی و احتمال برقراری رابطه با آمریکا نگران و ناراحت باشند!

۴) ” تندروها در همه جای دنیا ( ندانسته ) با یکدیگر متحد هستند، اما نه در ظاهر و روش ( که البته با هم تضاد دارند )، بلکه در هدف، برای مثال بنده با کسانی که معتقدند ١١ سپتامبر کار آمریکاست مخالفم. آنها فکر می کنند چون منافع ١١ سپتامبر به آمریکا رسید، پس کار خودش است. اما بنده اعتقاد دارم که هیچ ضرورتی ندارد که چون آمریکا از آن بهره مند شده، پس باید کار خودش باشد. تندروها منافعشان یکی است. منافع آقای بن لادن و آقای بوش در درگیری بود. بنابراین هیچ بعید نیست که بن لادن کاری کند که بیشترین منفعتش را آقای بوش ببرد. البته آقای بن لادن نیز منفعت کمی نبرد و از یک گروه گمنام تبدیل به یک قدرت نامتقارن جهانی شد. البته ممکن بود که آقای بوش خبر داشته، اما بنا به دلایلی از آن جلوگیری نکرده باشد. لذا تندروها اصولاً مخالف دیدگاه گفت و گوی تمدن ها بودند، چه تندروهای به ظاهر انقلابی و چه تندروهای سلطه گر نظامی. ” ( کتاب آقاسفیر ص ١۵٠-١۵١ )

جمع بندی : اینکه در ایران و آمریکا و جاهای دیگر شاهد دلواپسی مشترک تندروها برای سیاست تنش زدایی دولتها در کشورمان و به نتیجه رسیدن آن هستند، و به ویژه دست و پازدن دلواپسان داخلی برای مخالفت با هرگونه پیوستن جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون های بین المللی تا مرز استیضاح دکتر ظریف وزیر امور خارجه توسط نمایندگان تندرو را درمجلس مشاهده می کنیم، جای هیچگونه تعجبی ندارد. نان تندروها در همه جای دنیا و از جمله در کشورمان در دعوا و ماجراجوئی و جنگ است، و این است رمز اینکه درهمه این سالها « چرا سیاست تنش زدایی شکست می خورد » در کشورما؟

نظریه پردازان نهادگرا با تکیه بر شواهد تجربی تاریخی براین نکته بارها تاکید کرده اند که توسعه یافتگی یا عقب ماندگی، سرنوشت و تقدیر تاریخی هیچ ملت و کشوری نیست، بلکه در کلیت این نهادهای سیاسی و اقتصادی برآمده از عملکرد درونی هرجامعه، که می تواند آگاهانه یا حتی تصادفی باشد، و برهم کنش آنهاست که مسیر توسعه یا عقب ماندگی یک ملت و کشور را رقم زده و می سازد. از اینرو اهمیت و نقشی که ” نهادها ” ی سیاسی و اقتصادی در طی مسیر کشورها و نتایجی که ببار آورده و می آورند، مارا به اندیشه و تامل جدی در باره وجود و عملکردها این نهادها وامی دارد.

“ نهادهاهستند که سبب موفقیت و شکست ملت ها می شوند؛ زیرا آنها بر رفتارها و انگیزش ها در زندگی واقعی موثرند. استعدادهای فردی در تمامی سطوح جامعه اهمیت دارند، اما حتی آنها هم برای آنکه به نیرویی سازنده تبدیل شوند به چارچوبی نهادی نیاز دارند. ” ( کتاب چرا ملت ها شکست می خورند، ص ٧٢ )

“ نهادهای اقتصادی برای آنکه فراگیر باشند باید متضمن مالکیت خصوصی امن، نظام حقوقی بی طرف و ترتیباتی برای تامین خدمات عمومی باشند تا زمینی همتراز فراهم آید که درآن مردم بتوانند به مبادله و عقد قرارداد بپردازند. این نهادها همچنین باید اجازه ورود به کسب و کارهای جدید را بدهند و مردم را در انتخاب مشاغل شان آزاد بگذارند…نهادهای اقتصادی فراگیر برای فعالیت اقتصادی، رشد بهره وری و توسعه رفاه، انگیزه فراهم می آورند. دراین میان تضمین حقوق مالکیت امری محوری است، زیرا تنها افرادی که از این حقوق بهره مندند تمایل به سرمایه گذاری و افزایش بهره وری خواهند داشت. صاحب کسب و کاری که انتظار دارد دسترنجش دزدیده شود یا کل محصولش را به عنوان مالیات بستانند، انگیزه اندکی برای کارکردن خواهد داشت؛ چه رسد به اینکه دست به سرمایه گذاری و نوآوری بزند. امنیت باید برای عموم افراد جامعه وجود داشته باشد. ” ( همان، ص ١١٣ )

“ حقوق مالکیت تضمین شده، قانون، خدمات عمومی و آزادی انعقاد قرارداد و انجام مبادلات، همگی به قدرت دولت متکی هستند، نهادی با ظرفیت اعمال زور برای برقراری نظم، جلوگیری از دزدی و تقلب و اعمال قراردادهای منعقده میان شهروندان. برای انکه جامعه عملکرد خوبی داشته باشد نیازمند خدمات عمومی دیگری نیز هست: شریان ها و شبکه حمل و نقل تا به وسیله آن بتوان کالاها را جابجا کرد؛ زیر ساخت های عمومی که در بستر آن فعالیت های اقتصادی شکوفا می شود، و منظومه ای از مقررات بنیادین برای جلوگیری از کلاهبرداری و تخلف. اگرچه بسیاری از این خدمات از طریق بازار و شهروندان فعال در بخش خصوصی نیز می تواند فراهم شود، اما آن درجه از هماهنگی که برای به اجرا درآوردن آنها در مقیاسی بزرگ لازم است تنها از عهده یک دولت مرکزی برمی آید. بدین ترتیب دولت به عنوان برقرار کننده نظم، مجری قانون، حامی مالکیت خصوصی، ضامن اعتبار قراردادها و تامین کننده اصلی خدمات عمومی، به صورتی اجتناب ناپذیر با نهادهای اقتصادی درهم تنیده است. نهادهای اقتصادی فراگیر نیازمند دولتند و از آن بهره می برند. ” ( همان، ص ١١۴ )

 ” نهادهای سیاسی جوامع اند که نتیجه این بازی ( شیوه توزیع قدرت سیاسی ) را تعیین می کنند. این نهادها عبارت از قواعدی هستند که در مناسبات سیاسی، برانگیزه ها حکم می رانند. آنها هستند که تعیین می کنند دولت چگونه انتخاب می شود و کدام بخش از حکومت حق انجام چه کاری را دارد؛ به علاوه مشخص می سازند چه کسی در جامعه قدرت دارد و این قدرت برای چه اهدافی می تواند مورد استفاده قرار گیرد. اگر قدرت در حلقه های محدود و به صورت غیرمشروط تعریف شود، آنگاه نهادهای سیاسی مطلقه اند، مانند سلطنت های مطلقه ای که در قسمت اعظم تاریخ در سراسر جهان حاکم بودند. تحت سیطره نهادهای سیاسی مطلقه – از قبیل آنچه در کره شمالی می بینیم و در مستعمرات آمریکای لاتین رواج داشت – هر کس حکومت را در دست بگیرد قادر است به هزینه جامعه نهادهای اقتصادی را درخدمت افزایش قدرت و ثروت خویش قرار دهد. در مقابل، نهادهای سیاسی کثرت گرا هستند که قدرت را به طور گسترده در جامعه توزیع می کنند و آن را مقیّد می سازند. در این جوامع قدرت به جای آنکه به یک نفر یا یک گروه اندک واگذار شود در دست ائتلافی گسترده و یا اکثریتی نسبی از گروه ها قرار می گیرد.

روشن است که پیوندی تنگاتنگ میان کثرت گرایی و نهادهای اقتصادی فراگیر وجود دارد. اما کلید فهم اینکه چرا کره جنوبی و ایالات متحده دارای نهادهای اقتصادی فراگیر هستند صرفاً در نهادهای سیاسی کثرت گرای شان نیست، بلکه قدرت و تمرکز کافی دولت نیز در این زمینه تعیین کننده است. ” ( همان، ص ١١٩ )

از نظر نورستین وبلن یکی از نظریه پردازان اولیه نهادگرا تکامل بنیادی اجتماعی، فرایند مطلوب نهادهاست. پیشترفت را می توان به بقای مناسبترین عادات تفکر و انطباق اجباری افراد با شرایط متغیر اقتصادی – اجتماعی تعبیرکرد. در واقع موسسات و نهادها باید با شرایط متغیر جامعه تغییر کنند و توسعه و پیشترفت اینگونه موسسات و نهادهاست که پیشترفت و توسعه جامعه را نشان می دهد.

از نظر وبلن در یک جامعه ممکن است میان عقائد و افکار موجود و نیازهای جاری، به علت وقفه فرهنگی موجود در فرایند تغییر شکل اجتماعی، تضادی پدید می آید. به عبارت دیگر، موسسات و نهادهای جامعه محصول فرایندهای گذشته است که با اوضاع و احوال متغیر تطبیق یافته است. بنابراین، این موسسات هرگز بطور کامل با احتیاجات جامعه در زمان حال مطابقت نخواهد داشت. در این مورد وبلن نوشته است :

” افراد بر تفکر خود اصرار می ورزند و تنها هنگامی حاضر به تغییر آن می شوند که شرایط و اوضاع و احوال آنها را مجبور به تغییر تفکر نماید. بنابراین، موسسات و روش تفکر موجود در جامعه عاملی محافظه کار به شمار می آید و این موجب سستی اجتماعی و سستی روانشناسی می گردد…تکامل جامعه اساساً فرایندی از تعدیل و تطبیق فکری افراد تحت تاثیر شرایطی است که دیگر، وجود رسومات و عادات حاصل از شرایط اوضاع و احوال گذشته را تحمل نمی کند. ” ( کتاب تاریخ عقائد اقتصادی، نوشته دکتر  فریدون تفضلی، صص ۳۲۲-۳۲۳ )

از نظر وبلن نهادگرا آنچه تکامل و توسعه یک جامعه را دچار وقفه و تاخیر می کند مقاومت « نهادهای محافظه کار » منتفع از شرایط موجود در برابر « جبر تغییرات » است. جالب آنکه آنچه پیشران جهت تکاملی جوامع توسعه یافته به لحاظ فکری و عملی بوده است در میانه بحران های اقتصادی – اجتماعی و یافتن رهیافت های تازه برای انطباق موسسات و نهادها با تغییرات ضروری ناشی از شرایط حادث بوده است، و در واقع نیروی عقلانی موجود در این جوامع از تهدیدات جاری بحرانها برای انطباق نهادها با تغییرات، فرصت ساخته و اسباب گذر جامعه را به پله بالاتر تکامل رقم زده است.

مطالعه تاریخ معاصر کشورمان، به رغم در برگیری چندین انقلاب و جنبش، حاکی از وقفه و تاخیر تاریخی ما در همگامی با قافله توسعه علمی و اقتصادی – اجتماعی در عرصه جهانی است، و بنظرم علت العلل این وضعیت را باید در مقاومت وسیع و همه جانبه « نهادهای محافظه کار » درونی جامعه در برابر « جبر تغییرات » دانست. بدون اینکه بخواهم به برشماری مصداق های فراوان برای اثبات این مدعا اشاره کنم فقط کافی است شیوه برخورد این « نهادهای محافظه کار » با پدیده رسانه ( مطبوعات، رادیو، تلویزیون، سینما، ویدئو،…و اینترنت ) را مطالعه و مرور کنیم تا دریابیم چقدر این نهادها در برابر استفاده از این رسانه ها مقاومت کرده اند و سرانجام نیز « جبر تغییرات » آنها به استفاده در حد ضرورت از این ابزارها و بزبان فقهی به عنوان اکل میته ناچار کرده است!

« نهادهای محافظه کار » در جامعه ما همچنان تلاش می کنند که لباس کهنه را برتن جامعه و شهروندانی بپوشانند که بخش غالب آنها در پی لباس نو و دراندازه ای متناسب با فضای جهانی و زمانه توسعه یافته اند، و آنچه برچندین شکاف دوگانه ( شکاف های سنت و مدرنیته، دموکراسی و اقتدارگرائی، عقب ماندگی و توسعه یافتگی، نسلی،…) در جامعه دامن زده است سازش ناپذیری داوطلبانه و تدبیرگرانه این نهادها با « جبر تغییرات » است که دیر و زود دارد اما سوخت و سوز ندارد. آنچه جامعه ما نیاز دارد و حاکمیت باید آنرا دریابد انجام اصلاحات ساختاری و نهادی در همگام سازی « نهادهای محافظه کار و جبر تغییرات » است، درغیر اینصورت عمق یابی تضادها بین ایندو می تواند تغییرات نهادی غیرقابل پیش بینی را رقم خواهد زد.

گفته اند انسان موجودی است ناشناخته، و این سخنی حق و بسیار دقیق و قابل تامل و تدبر است، چراکه با نگاهی به تجربه های حیات انسانی اطرافمان براحتی در می یابیم که نوع انسان چه ابعاد و سرمایه های وجودی متنوع و نهفته ای دارد که هر بعد و وجهش در عمل انسانی تجلی یافته و ظهور خارجی پیدا می کند. دنیای ما دنیای تجلیات عینی ماهیت انسانی است، ماهیتی که برپایه آموزه های دینی رنگین کمانی از ابعاد خاکی تا افلاکی انسان را به نمایش می گذارد. و از اینروست که در روایتی آمده است : هر کس نفس خود را شناخت به تحقیق خدای خود را شناخته است.

در این جهان وجود انسان مجبور است؟ یا اختیار دارد برای ساختن خود؟ و برای تاثیر گذاری بر دیگران ( جامعه و جهان )؟ آدمی چقدر گرفتار ” تقدیر ” الهی است و چقدر می تواند با ” تدبیر ” خود راه به زندگی برد؟ اینها سئوالات جانسوز هر روزه آدمی است که به احوال خود و شعاع وجودی اش در جامعه و جهان می اندیشد. در این سیر فکری آدمی در می یابد که دیوار چهار زندان او را در بند کرده است : طبیعت، جامعه، تاریخ، و خویشتن مادی. اگر بتوان زندگی و اسیری در این چهار زندان و گردن نهادن به قواعد حاکم بر آنرا ” تقدیر ” الهی نام نهاد آنوقت باید دید ” تدبیر ” انسانی برای شکافتن دیوار این زندان ها و رهائی چقدر می تواند کارساز باشد؟ و در همین چالش و هماوردی بین ” تقدیر ” و ” تدبیر ” است که ماهیت انسان ساخته می شود و آدمی می تواند معمار سرنوشت خویش باشد. از اینروست که در آموزه های دینی ما بر ” جهاد اکبر “، که همان کوشش دائمی برای رهائی از آرزوهای نفسانی و دنیائی، که انسان را به بند و زنجیر می کشد، تصریح و تاکید شده است، و شجاع ترین فرد را کسی دانسته است که بر هواهای نفسانی و دنیائی غلبه یافته و راه رهائی از چهار زندان وجودی خود را یافته باشد.

در دنیای جدید بر حق ” آزادی ” به عنوان یکی از بینان های حیات انسانی و حقوق طبیعی و فطری تصریح و ابرام می شود، و شکل گیری نظام های سیاسی دموکراتیک را برپایه حق ” آزادی ”  شرط لازم برای رشد و تعالی انسان می دانند. شکی نیست که ” آزادی ” شرط لازم برای رشد و تعالی انسان در حیات اجتماعی و رهائی از بند زندان های طبیعت، جامعه، و تاریخ است اما شرط کافی بهره گیری بهینه از این ” آزادی ” رهائی انسان از آرزوها و هواهای نفسانی خویش است و در واقع این تلفیق ” آزادی ” برون و درون آدمی است که می تواند رهائی بخش انسان بسوی افق های بلند حیات انسانی و تجلی بخش سرمایه های وجودی اش باشد.

در گذر عمر اینرا دریافته ام که حق ” آزادی بیرونی ” بدون ” آزادی درونی ” و بالعکس آدمی ناقص می سازد و راه به سعادت و کمال نمی برد چراکه تا وقتی ” آزادی ” با مسئولیت، و حق با تکلیف رابطه دیالکتیکی و متوازن پیدانکنند، آدمی دچار افراط یا تفریط در استفاده از سرمایه های وجودی و فطری خود می شود و کفه ” تدبیر ” یا ” تقدیر ” اورا در هم می پیچید! از اینروست که مانده ام میان ” تقدیر ” و ” تدبیر “، و « سالی دیگر گذشت و هنوز در راهم »، و از خداوند می خواهم توفیق عمل.

” روزسه شنبه ۲۰ محرم ۱۳۲۵- مذاکرات مجلس اولاً- قرائت صورت قانون رشوه که خلاصه آن از این قرار است : عمال دیوان در صورت گرفتن رشوه محکومند به رد مبلغ مزبور و خلع شدن راشی و مرتشی از شئونات و خدمات دولتی مادام العمر و قطع شدن مرسوم او. صورت دیگری هم قرائت شد که مضمون آن از این قرار است :راشی و مرتشی خلع از مناسب و قطع مرسومات و مواجب آنها و استرداد وجه از مرتشی به راشی در صورت حرمت و در موقع لزوم و ضرورت تعزیر هریک به نظر حاکم شرع جامع الشرایط. “از تاریخ بیداری ایرانیان ( بخش دوم ) نوشته ناظم الاسلام کرمانی به اهتمام علی اکبر سیرجانی، ص ۱۰۰ .این نشان می دهد که از بیش از ۱۱۰سال پیش و آغازین روزهای تشکیل اولین مجلس شورای ملی برآمده از جنبش مشروطه موضوع « مبارزه با فساد » مسئله مطرح بوده و نمایندگان ملت در صدد مقابله با آن بوده اند اما سوگمندانه برغم گذشت زمان و تجربه چندین جنبش و انقلاب در کشورمان حکایت همچنان باقی است و گویا فساد از دیوانسالاری و نظام اداری و بانکی ایران زایل نشدنی است! و همچنان « مبارزه با فساد » یکی از اصلی ترین شعارها و اقدامات برای پیشبرد اصلاحات در میهن ماست.

امروز دادستان تهران درباره مرگ کاووس سیدامامی اینگونه نوضیح داده است :” جعفری دولت آبادی درباره علت بازداشت و مرگ کاووس سید امامی استاد دانشگاه می‌گوید: این فرد یکی از همان متهمان جاسوسی بوده و با توجه به اینکه می‌دانسته اعترافات زیادی هم علیه وی شده و هم خود اعترافاتی داشته در زندان دست به خودکشی زده است/ایلنا ” با خواندن این خبر به آخرین روزهای تیرماه سال ٨٢ بازگشتم. پس از تشکیل مجلس ششم من به لطف نمایندگان اصلاح طلب به عنوان نماینده مجلس در هیات نظارت برمطبوعات انتخاب شدم و درهمان زمان رئیس هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران هم بودم. جلسه های هیات نظارت برمطبوعات معمولاً روزهای دوشنبه تشکیل می شد و درهمان روزهای دوشنبه به ابتکار آقای مسجدجامعی وزیر وقت ارشاد برخی بعداز ظهرها جلسه ای بین مدیران مسئولان مطبوعات و مسئولان حکومتی برگزار می شد. در آخرین روزهای تیرماه ٨٢ و روزدوشنبه ای بود وقتی جلسه هیات نظارت برمطبوعات تمام شد آقای مسجدجامعی گفت که بعد از ظهر جلسه ای بین مدیران مسئول مطبوعات و مرتضوی دادستان تهران برقرار است و خواست که هریک از اعضای هیات نظارت می توانند در آن جلسه شرکت کنند و من در آن جلسه شرکت کردم. تعداد زیادی از مدیران مسئول مطبوعات آمده بودند و با شروع جلسه مرتضوی شروع کرد توضیح دادن راجع به ناآرامی های دانشجوئی اتفاق افتاده و با زبان بازی مخصوص و آسمون و ریسمون بهم بافتن شرح کشافی راجع به بازداشت فردی داد که در لباس روزنامه نگاری به عکسبرداری از این ناآرامی مشغول بوده و در هنگامی که داشته از خانواده بازداشت شدگان در بیرون زندان اوین عکسبرداری می کرده است توسط معموران انتظامی بازداشت شده و کلی وسائل جاسوسی از وی کشف شده است و حالا هم در حال بازجوئی است و روزهای آتی خبرهای بیشتری دراین باره خواهند شنید. پس از نزدیک به سه ربع توضیح در پایان گفت حال اگر حضار سئوالی دراین باره دارند بپرسند. افراد حاضر که همه تقریبا مبهوت شده و درضمن از مواجهه با مرتضوی واهمه داشتند ساکت بودند و بهم نگاه می کردند در این هنگام من خطاب به مرتضوی گفتم والا همه از این توضیحات شما جاخورده اند و در صحت سخنان شما تردید دارند و نمی دانند چه بپرسند که از سوی شما دچار مشکل نشوند لذا برای راستی آزمائی سخنان شما بهتر است فردا مرا به عنوان نماینده مجلس و رئیس هیات مدیره انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران و اقای یوسف پور را که به عنوان رئیس انجمن روزنامه نگاران مسلمان باخودتان به زندان اوین ببرید تا از نزدیک این موجود عجیب و غریب را که در لباس روزنامه نگاری جاسوسی می کرده است از نزدیک ببینیم.

مرتضوی با لبخند و قیافه ای حق بجانب گفت باشه ترتیب اینکار را می دهم و جلسه پایان گرفت و فردایش هم هیچ اقدامی از سوی ایشان برای بردن ما به زندان اوین انجام نگرفت اما دوسه روز بعد خبر مرگ زهرا کاظمی در زندان اعلام شد و نگو همه این صحنه سازی های دادستان برای توجیه مرگ وی بوده است چرا که زهرا کاظمی قبل از آن جلسه کشته شده بود و دادستان داشت زمینه سازی می کرد که وقتی خبرش اعلام شد مدیران مسئول بدلیل جاسوس بودن جرئت پیگیری آنرا نداشته باشد، و البته این نقشه اش با دستور پیگیری موضوع توسط آقای خاتمی به سه وزیر نقش برآب شد و مرگ زهرا کاظمی به موضوعی مهم برای بحث و بررسی و ارزیابی عملکرد دستگاه قضائی در برخورد با زندانیان تبدیل شد. هرچند با اعمال نفوذهائی که شد سرانجام بابرگزاری دادگاهی سعی کردند سر و ته این قضیه را جمع و مرتضوی سوگلی وقت حرم را از انجام این جنایت تبرئه نمایند اما چوب خدا صد ندارد و بالاخره آثارتبعی ظلم یقه اورا گرفت و حالا مبغوض شده است و…اما حیرت انگیز است که این آقای جعفری دولت آبادی که جانشین مرتضوی شده است چرا دارد راه اورا می رود؟ و در باره توجیه مرگی که در زندان اتفاق افتاده است اینگونه سخن می گوید :” این فرد یکی از همان متهمان جاسوسی بوده و با توجه به اینکه می‌دانسته اعترافات زیادی هم علیه وی شده و هم خود اعترافاتی داشته در زندان دست به خودکشی زده است “،آیا این راه بستن بروی تحقیق و بررسی درباره مرگ این فرد نیست؟ به ویژه که اینروزها تعداد خودکشی در زندانها زیاد شده است؟ و آیا آقای دادستان که قرار بوده به دادمردم برسد و داد مردم را بستاند از سرنوشت مرتضوی درس نگرفته است؟ و دستگاه قضا چقدر برای جان شهروندان و حقوق شهروندی ارزش و اعتبار قائل است؟ و آیا این آیه قرآن نیست :” …هر کس کسى را جز به قصاص قتل یا [به کیفر] فسادى در زمین بکشد چنان است که گویى همه مردم را کشته باشد و هر کس کسى را زنده بدارد چنان است که گویى تمام مردم را زنده داشته است…” ( سوره مائده آیه ٣٢ ).

بزرگترین دستاورد انقلاب اسلامی گذار از نظام سلطنتی به جمهوری در ایران بود که در اصولی چند از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بازتاب روشن دارد. در مورد اینکه در سی و نهمین سالگرد پیروزی انقلاب چقدر این جمهوریت در عمل اتفاق افتاده است حرف و حدیث بسیار است و متاسفانه با ابداع تفسیر ” نظارت استصوابی ” از سوی شورای نگهبان از سال ۶۹ و گستره دائره عمل این شورا در اجرای این تفسیرطی سالهای بعد موجبات تضعیف و تضییع جمهوریت را بوجود آورده و این اصلی ترین دستاورد انقلاب را به تاراج برده و نظام سیاسی مستقر را با نوعی بحران مشروعیت همراه با ناکارآمدی مواجه کرده است. بدیهی است که پاسداشت انقلاب بازگشت به آرمانهای اصلی و از جمله جمهوریت و میزان بودن رای مردم در اداره امور کشور است. اعتراضات اخیر در نزدیک به صد شهر کشور از علائم بالینی کمرنگ شدن به رای و نظر شهروندان در اداره امور کشور از طریق انتخابات آزاد است بگونه ای که همه اقشار و اصناف جامعه بتوانند نمایندگان خود را به درون نظام تصمیم گیری ترزیق و مطالباتشان را از طرق قانونی پیگیری کنند. بازگشت به جمهوریت راه نجات نظام سیاسی مستقر در مواجهه با بحرانها و اعتراضات جاری است چرا که انقلاب برای « گذار از سلطنت به جمهوریت » بود و قطعا هرنوع بازگشتی به شیوه سلطنتی حتی ذیل تفسیری از اسلام و ولایت مطلقه فقیه در تعارض با آرمان انقلاب است وبه ویژه در سایه تحولات علمی و فنآوری داخلی و جهانی و تغییر نسلی پذیرفتی نیست. پاسداشت سالگرد انقلاب و وضعیت فردای ایران در گرو پایبندی حاکمان کنونی به جمهوریت و انتخابات آزاد برای بازسازی اعتماد ملت – دولت و رفع بحران های مشروعیت و کارآمدی است، و امیدوارم که حاکمان این زمان و فرصت را دریابند و درسالگرد انقلاب صدای اعتراض و نارضایتی شهروندان را بشنوند و راه را برای انجام اصلاحات ساختاری در اداره کشور برپایه رای و نظر مردم گشاده دارند.

“از اوائل خرداد مقدمات انتخابات در طهران شروع شد و جنب و جوش بین احزاب و مردم آغاز گردید و به تدریج معلوم شد برای اولین بار در مشروطیت ایران طریقه جدیدی در امر انتخابات پیش گرفته شده که ابتدای آن از تعیین انجمن های نظارت در انتخابات برهمه واضح شد، چه غالب بلکه تمام اعضاء انجمن ها را از نوکرها و اشخاص معتمد دولت، نه ملت معین کردند و وکلا را نیز قبلاً برای هر نقطه در نظر گرفته، به انجمن ها دستور می دهند که آن اشخاص را از صندوق درآورند. حکام ایالات و ولایات و مامورین دیگر دولت هم مجری اوامر و احکام مرکز هستند و به این ترتیب آزادی و استقلال مردم در تعیین نمایندگان از بین می رود و وطن پرستان و علاقمندان به آزادی و مشروطیت از این پیشامد احساس ناراحتی و ابراز تنفر و انتقاد می نمایند و عده ای با دستور و موافقت دولت به ولایات رفته اند. ( ص ۴۴۷ )مهم ترین خبری که در بهمن و در نیمه اول اسفند در ایران بود، موضوع انتخابات وکلای مجلس و نقشه ها و خیالات دولت که برای اولین مرتیه به گوش ها می خورد و در دوره مشروطیت سابقه نداشت می باشد. به قدری در اطراف این موضوع شهرت ها در بین مردم شیوع دارد و افکار آزادیخواهان و وطن پرستان واقعی را نگران و متوحش کرده است که مافوق ندارد و معلوم نیست نتیجه چه خواهد بود. در مجلس چند نفر از وکلا خواسته اند به طرز قبل از دستور نطق اعتراض کنند، ولی سایر وکلا این مجال و فرصت و اجازه را به آنها نداده اند و آن پیشامد هم بیشتر موجب اضطراب عمومی و آزادیخواهان شده است. ” ( ص ۴۵۷ )از کتاب « یادداشت هایی از زندگانی باقر کاظمی »، نشر تاریخ ایران، چاپ ایران، ۱۳۹۱.پ.ن ۱: عجب شباهت عجیبی است بین انتخابات مجلس هفتم مشروطه ( البته پس از استقرار سلطه رژیم پهلوی و استبداد رضاشاهی ) و انتخابات مجلس هفتم جمهوری اسلامی! و سرنوشت انتخابات و مجالس پس از هفتم. چگونگی اعتراض آیه الله سیدحسن مدرس به این انتخابات و سرنوشتی که یافت، و ایضاً اعتراض و تحصن نمایندگان اصلاح طلب مجلس ششم و سرنوشتی که یافتند هم از رخدادهای عبرت آموز تاریخ ماست و اینکه چگونه استبداد در این سرزمین به آسانی راه خود را می یابد!پ.ن۲ : باید امیدوار بود عبرت آموزی از سرنوشت رژیم پهلوی پدر و پسر و رخدادهای ده سال اخیر به ویژه دوران سیاه هشت ساله حاکمیت یکدست اقتدارگرایان و جنبش سبز و انتخابات ریاست جمهوری خرداد ۹۲ و حوادث پیرامونی، حاکمیت جمهوری اسلامی ایران را بر سر عقل آورده و به مفهوم واقعی به « حق الناس » گردن نهند و با اجرای قانون انتخابات و پایبندی شورای نگهبان به این قانون شاهد فاصله گیری این شورا از ” نظارت استصوابی ” به شیوه ” انجمن های نظارت ” زمان رژیم پهلوی باشیم تا در انتخابات آتی شاهد شکل گیری مجالسی باشیم که در این دریای طوفانی و درهم ریخته و آشفته و جنگی خاورمیانه لنگری مستحکم برای هدایت کشتی مردم ایران زمین باشند.

از زمانی که مظاهر مادی تمدن غرب از دوره قاجار به اینطرف وارد کشور ما شده نوع مواجهه غالب مردم ما با این مظاهر مقابله ( و البته در طی زمان تسلیم بالاجبار! ) بوده است. در مورد دلائل این مخالفت و مقابله تاکنون نظرات مختلفی بیان شده است اما آنچه درآمده حکایت از « نگاهی متفاوت در باره مقابله مردم ایران با مظاهر تمدن غرب » آنهم در همان زمان های اولیه دارد که می تواند محل تامل باشد، هرچند متاسفانه دولت کشورهای غربی به ویژه انگلیس و بعداً آمریکا نتوانستند این نگاه را در تنظیم روابط خود با ایران دریابند و با مداخله های پی درپی خود به دامنه این مقابله افزودند و نوعی بیگانه هراسی و مقابله با غرب را در میان ایرانیان دامن زدند که آثارش زیانبارش را در تنظیم این روابط تاکنون می توان دید، و اینکه این بیگانه هراسی خوراک خوبی برای توجیه خودکامگی و استبداد داخلی بوده است! حال این نگاه متفاوت را بخوانید و تامل کنید:” در باره شهر کوچک شاه عبدالعظیم که به خاطر مسجدش شهرت پیدا کرده است، در بخش دیگری صحبت خواهم کرد. راه آهن بحث انگیزی که قرار بود تا خلیج فارس ادامه یابد، از تهران تا همین محل کشیده شده است. وقتی که در پاییز ١٨٨٨ در مسیر بازگشت به خانه دوباره به این محل آمدم، راه آهن مزبور مشغول به کار بود و روزانه ٨ تا ١٠ قطار به مقصد تهران و برعکس درحرکت بودند. امّا افسوس که دوران رونق آن بسیار کوتاه بود و قبل از پایان سال، جمعیتی خشمگین که از مرگ تصادفی مردی که درحال حرکت قطار از آن بیرون پریده بود، تحریک شده بودند، به قطار حمله کردند و صدمات و خسارات اساسی به آن زدند.این را که دوستان این مرد، که بر اثر خطای شخص خودش کشته شد، با انتقام گرفتن از راه آهن، عمل بی جا و غیرمنطقی مرتکب شدند، من برای یک لحظه هم رد نخواهم کرد. امّا حاضر به تایید این مطلب هم نیستم که نفرت مردم از ابداعات و رسوم جدید اروپایی در طی این جریان آشکار شده باشد.من فکر می کنم که احساس رشک و انزجار مردم ایران از این راه آهن ها، ترامواها، حق انحصارها، دریافت امتیازها و کمپانی های اروپایی که اخیراً در باره شان سر و صدای زیادی به پا خواسته است، کاملاً طبیعی و حتا منطقی است. درست است که این ها در واقع منابع مولد ثروت اند، امّا نه برای مردم ایران، بلکه برای شاه و درباریانش از یک سو، و برای اروپاییان طرف قرارداد از سوی دیگر.کسانی که در اروپا، دراین باره به بحث و استدلال می پردازند، تصور می کنند که منافع شاه و مردمش یکسان است، درحالی که نه تنها اینطور نیست، بلکه منافع آنها معمولاً در تضاد با یکدیگر قرار دارد. همچنین آنها خیال می کنند که شاه ایران، رهبری روشن بین و نیک خواه است که هیچ کاری ندارد به جز کوشش در راه آسایش و پیش رفت مردمان سرسخت و ناسازگاری که از تخریب و بی اثر کردن طرح ها و برنامه های عمرانی خیرخواهانه ی شاه لذت می برند! در حالی که واقعیت از این قرار است که او سلطانی است مُستبد، خودخواه، و بدون پایگاه مردمی که فقط در فکر آسایش و منافع شخصی خویش است و سرسختانه با نشر هرگونه اندیشه ی آزادی خواهانه در میان مردم مخالفت می کند که سرعت انتقال و حساسیت بسیار و نیز تیزهوشی ذاتی، به علاوه ی استعداد یادگیری مردم ایران موجب نگرانی و اضطراب وی می شود، هرکاری که از دستش برمی آید، می کند تا از گسترش این گونه اندیشه ها که منجر به پیشرفت و توسعه ی واقعی می شوند، جلوگیری کند و احترام ظاهری او به تمدن و تجدد، تا حد زیادی به علت علاقه ی شدید او به داشتن اسباب بازی های عجیب و غریب مکانیکی است! ” ( صص ١٢١-١٢٢ یک سال در میان ایرانیان، ادوارد گرانویل براون، برگردان مانی صالحی علامه، نشر ماه ریز، تاریخ انتشار ١٣٨١ )